Zez – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie zeza

Zez jest chorobą oczu, która wiąże się z nieprawidłowym ustawieniem gałek ocznych. Schorzenie to może dotknąć zarówno dzieci, jak i dorosłych. Wbrew pozorom zez nie jest jedynie defektem estetycznym, ale może też być poważnym zaburzeniem widzenia jednoocznego lub obuocznego. Skuteczne wyleczenie zeza jest bardzo złożonym procesem, który wymaga przede wszystkim pogłębionej diagnostyki. Na tej podstawie dobiera się metodę leczenia odpowiednią dla danego pacjenta. 

Czym jest zez? Charakterystyczne objawy

Zez objawia się przede wszystkim jako nierównoległe ustawienie gałek ocznych, co oznacza, że oczy nie patrzą w tym samym kierunku. W przypadku zeza jedno oko może być skierowane na wprost, podczas gdy drugie odchylać się w kierunku nosa lub skroni, na dół lub do góry. 

Osoba z chorobą zezową inaczej też odbiera widziany przez siebie obraz. Zaburzenie to sprawia, że mózg, który w tej sytuacji odpowiada za prawidłowe przetwarzanie obrazów, nie potrafi złożyć ich w całość. Pojawia się wtedy problem z dwojeniem widzenia, w którym obrazy mogą znajdować się obok siebie, jedno pod drugim lub przesuwać się pod różnym kątem. W wyniku tych nieprzyjemnych i uciążliwych dolegliwości u osoby z zezem uruchamia się mechanizm obronny, który sprawia, że chory, by poprawić ostrość wzroku, nienaturalnie skręca twarz lub przechyla głowę. U dzieci, u których mechanizmy obronne nie są jeszcze w pełni wykształcone, następuje tłumienie jednego z obrazów, co w efekcie prowadzi do niedowidzenia. 

Jakie są najczęstsze rodzaje zeza?

Klasyfikacja poszczególnych typów zeza opiera się na kierunku odchylenia oka zezującego i okoliczności jego występowania u danego pacjenta (zez stały lub okresowy). 

• Zez zbieżny objawia się jako odchylenie chorego oka w kierunku nosa. Jest to zaburzenie, które bardzo często pojawia się u niemowląt, budząc spore obawy rodziców. Warto jednak zaznaczyć, że do ok. 3-4 miesiąca życia pojawienie się zeza zbieżnego uznaje się za normę. Jeśli zaburzenie to utrzymuje się dłużej, należy skonsultować się z okulistą. Zez zbieżny u dzieci najczęściej wiąże się z występującą u nich nadwzrocznością.
• Zez rozbieżny jest diagnozowany, gdy zezujące oko kieruje się w stronę skroni. Występuje częściej u starszych dzieci i dorosłych, w szczególności u osób zmagających się z krótkowzrocznością. Zez rozbieżny może dawać bardzo subtelne objawy, obejmujące m.in. bóle głowy lub trudności z koncentracją podczas czytania.
• Zez porażenny to szczególny rodzaj tej choroby, która jest skutkiem czasowego lub trwałego porażenia nerwów odpowiedzialnych za ruch mięśni gałkoruchowych. Wówczas oko ustawia się w stronę przeciwną do kierunku działania porażonego mięśnia. Charakterystyczną cechą tego rodzaju zeza jest zmienny kąt odchylenia, zależny od kierunku spojrzenia. Zdarza się, że ustępuje samoistnie w wyniku działania naturalnego procesu regeneracji tkanek. Jeśli jednak poprawa nie następuje w ciągu około 6 miesięcy, zaleca się leczenie operacyjne.
• Zez pozorny to natomiast zjawisko, które tylko sprawia wrażenie nierównoległego ustawienia gałek ocznych. Takie wrażenie optyczne może wywoływać problem szerokiej nasady nosa lub asymetrii powiek, co jednak nie wiąże się z rzeczywistym odchyleniem gałek ocznych. Zez pozorny nie wymaga leczenia.

W diagnostyce klinicznej stosuje się także podział zeza na ukryty i jawny (zez towarzyszący).

• Zez ukryty wiąże się z zaburzeniami mięśni odpowiedzialnych za ruch gałki ocznej (mięśni gałkoruchowych). Często przebiega bezobjawowo i jest niewidoczny, choć czasem towarzyszą mu bóle głowy. Wykrywa się go poprzez test zasłaniania oka. Zez ukryty może ujawniać się pod wpływem urazu, zmęczenia, osłabienia lub podczas przebiegu choroby ogólnej. W takich przypadkach może przekształcić się w utrwalony zez jawny, co wymaga podjęcia przez pacjenta odpowiedniego leczenia.
• Zez towarzyszący, zwany również pełnoobjawową chorobą zezową, charakteryzuje się stałym kątem odchylenia osi jednego oka względem drugiego, które patrzy na wprost. Odchylenie to pozostaje niezmienne i niezależnie od kierunku spojrzenia, co oznacza, że odległość między oczami przy patrzeniu w różnych kierunkach pozostaje praktycznie taka sama. Zez towarzyszący najczęściej występuje w postaci zeza zbieżnego lub rozbieżnego, choć może również przybierać formę zeza pionowego lub skośnego.

Przyczyny zeza u dzieci i dorosłych

Przyczyny wystąpienia zeza u dzieci i dorosłych nie zawsze są takie same. U dzieci nieprawidłowe ustawienie oczu może wynikać m.in. z predyspozycji genetycznych, wad wzroku czy urazów okołoporodowych. U dorosłych rozwój zeza może być natomiast efektem ubocznym chorób neurologicznych czy postępujących chorób oczu np. zaćmy. U obu grup wiekowych ryzyko wystąpienia zeza wzrasta wraz z przebytymi lub trwającymi chorobami ogólnoustrojowymi, np. cukrzycą, chorobami mięśni i nerwów ocznych czy chorobami ośrodkowego układu nerwowego. 

Leczenie zeza u dzieci i dorosłych

Metody leczenia zeza u dzieci i dorosłych mogą się różnić od siebie ze względu na odmienne przyczyny i charakterystykę schorzenia w tych grupach wiekowych. Kluczowym elementem terapii jest konsultacja ze specjalistą (strabologiem), który przeprowadzi odpowiednią diagnostykę i dobierze optymalną metodę leczenia, dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta.

W klinikach Optegra leczenie zeza rozpoczyna się zwykle od wdrożenia odpowiednich metod zachowawczych. W przypadku braku uzyskania zadowalających rezultatów rozważa się natomiast leczenie operacyjne. Leczenie zachowawcze opiera się m.in. na korekcji wzroku za pomocą odpowiednio dobranych okularów czy metody obturacji, która polega na zasłanianiu zdrowego oka, aby pobudzić do pracy oko zezujące i wyrównać ustawienie gałek ocznych. Dla właściwego przebiegu leczenia zeza bardzo duże znaczenie ma także ustalenie przyczyny tego schorzenia. Jeśli za zezem stoi np. inna choroba, niezbędne jest wdrożenie kompleksowego leczenia choroby pierwotnej i współistniejącej. 

Przed podjęciem decyzji o operacji nasi lekarze starają się wyczerpać wszystkie możliwości leczenia nieoperacyjnego. Operację zeza stosuje się, gdy jest ona konieczna do przywrócenia prawidłowego funkcjonowania oka. Celem zabiegu jest poprawa równowagi mięśniowej poprzez wzmocnienie lub osłabienie odpowiednich mięśni okoruchowych, co pozwala na równoległe ruchy gałek ocznych.

Na czym polega operacja zeza u dorosłych i dzieci?

Operacyjne leczenie zeza jest niekiedy jedynym sposobem na przywrócenie prawidłowej pracy mięśni kontrolujących ruchy i położenie gałek ocznych. W zależności od przyczyny i rodzaju wady operacja może odbywać się poprzez osłabienie nadmiernie napiętego mięśnia lub wzmocnienie mięśnia, który jest zbyt słaby, by odpowiednio sterować położeniem oka. Podczas zabiegu chirurg okulista dokonuje korekty miejsca przyczepu mięśnia poprzez jego skrócenie lub częściowe usunięcie, dzięki czemu uzyskuje pożądane ustawienie oka.

Przed operacją konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań diagnostycznych. Procedurę przeprowadza się pod narkozą (w znieczuleniu ogólnym) i trwa ona zwykle od 30 minut do 2 godzin. Po operacji pacjent musi przez pewien czas stosować specjalne krople przeciwzapalne do oczu, unikać wysiłku fizycznego i nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV oraz trzymać się ścisłych zasad higieny w obrębie operowanego oka.

FAQ