Jaskra: rodzaje, przyczyny, objawy i leczenie jaskry

Narząd wzroku narażony jest na różne patologie. Szczególnie poważne są choroby, które bez odpowiedniego postępowania prowadzą do ślepoty. Jedną z nich jest jaskra – przewlekłe, postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego, charakteryzujące się stopniowym pogorszeniem widzenia. Nieleczone prowadzi, zwykle bezobjawowo, do całkowitej destrukcji nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty widzenia. Dowiedz się więcej na temat jaskry i sposobów jej leczenia! 

Czym jest jaskra? Co to za choroba?  

Jaskra jest jedną z najczęściej spotykanych chorób narządu wzroku. Fachowo jest to patologia, którą stanowi grupa schorzeń oczu prowadzących do uszkodzenia nerwu wzrokowego, a także komórek zwojowych siatkówki. Wyjaśniając, nerw wzrokowy (II nerw czaszkowy) przewodzi sygnały wzrokowe z gałki ocznej do kory wzrokowej w mózgu. W procesie przewodzenia impulsów biorą udział również wspomniane komórki zwojowe będące rodzajem neuronów. Tym samym, bez odpowiednich kroków jaskra prowadzi do stopniowego pogorszenia wzroku, a nawet jego nieodwracalnej utraty. 

Pod względem częstości powodowania utraty wzroku schorzenie to ustępuje tylko nieco częściej diagnozowanej w populacji światowej zaćmie. Najczęściej jaskra występuje u osób po 40 roku życia, przy czym częstotliwość choroby wzrasta wraz z wiekiem. 

Jak często występuje to schorzenie? Dane statystyczne 

W 2013 r. na jaskrę chorowało 67 milionów ludzi, z których prawie 7 milionów utraciło obustronnie widzenie. Szacuje się, że do 2020 roku liczba chorych na jaskrę wzrosła do około 80 mln, a u ok. 11,2 mln osób choroba ta spowoduje całkowitą ślepotę. W Polsce chorych na jaskrę jest około 800 tysięcy osób. Badania wskazują, że co druga osoba cierpiąca na tę chorobę nie jest świadoma jej obecności. Jaskra dotyczy wszystkich grup wiekowych, jednak najczęściej występuje u osób starszych. W ogromnej większości przypadków ma charakter obustronny.

Szacuje się, że na jaskrę choruje około 2-3 % populacji europejskiej.

U niektórych osób ciśnienie mieszczące się w statystycznych granicach normy może stopniowo uszkadzać nerw wzrokowy i wówczas również rozpoznajemy jaskrę. Z drugiej strony, podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe nie zawsze jest równoznaczne z istnieniem jaskry. U części populacji ciśnienie wewnątrzgałkowe przekracza 21 mmHg i nie prowadzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Taki stan określa się jako nadciśnienie oczne. Wymaga on leczenia u osób, u których istnieje duże ryzyko zachorowania na jaskrę.

Najczęściej występujące objawy jaskry – w jaki sposób widzi Pacjent? 

U osób z jaskrą dochodzi do zaburzeń widzenia obwodowego. Wyjaśniając, stopniowo obumierają komórki włókien nerwowych znajdujące po bokach. Z czasem uszkodzeniu ulegają kolejne, co zawęża pole widzenia. Wygląda to tak, jakbyśmy patrzyli przez lunetę o coraz mniejszej średnicy. Natomiast Pacjent widzi dobrze obszar znajdujący się centralnie – na wprost. Z tego powodu badanie ostrości wzroku polegające na rozpoznawaniu liter, cyfr i obrazków o różnej wielkości może nie wykazywać żadnych nieprawidłowości.

Pacjent może nie zdawać sobie sprawy, że zakres jego widzenia jest ograniczony. Występujące problemy z widzeniem obwodowym są jednak niebezpieczne, zwłaszcza w przypadku osób prowadzących pojazdy mechaniczne i poruszających się po zatłoczonych chodnikach. Wówczas, w celu rozpoznania otoczenia konieczne jest przekręcanie głowy w szerszym zasięgu. 

W przebiegu jaskry zwykle nie występują żadne dolegliwości bólowe. Również ograniczenie pola widzenia obwodowego postępuje stopniowo. Schorzenie to niestety przez wiele lat rozwija się powoli i praktycznie bezobjawowo. Nawet początkowe ograniczenie pola widzenia może zostać niezauważone przez Pacjenta, ponieważ zaciemnioną obwódkę mózg wypełnia jasnymi plamami. 

U części Pacjentów mogą natomiast występować okresowy ból oka, wynikający ze wzrostu ciśnienia w gałce ocznej. Wówczas mogą występować także bóle głowy i zaburzenia widzenia w postaci zamglonego obrazu lub widoczności tęczowych kół w momencie patrzenia na źródło światła. Niekiedy oczy łzawią, szybko się męczą. Pacjenci z jaskrą mogą mieć również problemy z przystosowaniem wzroku do ciemności. 

Ostre zamknięcie kąta przesączania (ostry atak jaskry) – czym jest i jak się objawia?

Zdarza się, w zależności od stadium zaawansowania choroby i czynników ryzyka, że występują bardzo intensywne i niebezpieczne dolegliwości. Mowa o ostrym ataku jaskry. Sytuacja taka pojawia wówczas, gdy dojdzie do całkowitego zamknięcia kąta przesączania, co skutkuje zablokowaniem drogi odpływu cieczy wodnistej z oka. W konsekwencji znacznie wzrasta ciśnienie w oku, co może doprowadzić do całkowitej destrukcji nerwu wzrokowego. Wówczas zwykle objawy są na tyle charakterystyczne, że nie sposób ich przeoczyć:

• pojawia bardzo silny ból wynikający ze wzrostu ciśnienia śródgałkowego,
• wzrok nagle się pogarsza, Pacjent widzi zamazany obraz,
• mogą występować nudności i wymioty,
• źrenica jest poszerzona, a gałka oczna bardzo twarda i zaczerwieniona. 

Podejrzenia ataku jaskry wymaga natychmiastowej pomocy lekarza. 

Czym się różnią poszczególne rodzaje jaskry? Choroba pierwotna i wtórna 

W klasyfikacji jaskry bierze się pod udział czynniki ją powodujące. Na tej podstawie wyróżniana jest jaskra pierwotna i wtórna. Pierwsza z nich ma duży związek z predyspozycjami genetycznymi. Natomiast jaskra wtórna jest w większym stopniu zależna od czynników zewnętrznych. Schorzenie dzieli się również pod względem kąta przesączania. Wyjaśniając, w gałce ocznej wydzielana jest wodnista ciecz, która odpowiada za jej prawidłowe napięcie. W zależności od objętości cieczy mierzone jest ciśnienie w oku – za jego regulację odpowiada odpływ wydzieliny przez wspomniany kąt przesączania. Prawidłowo wartość ciśnienia w gałce nie powinna przekraczać 21 mm Hg. W zależności od stopnia zaburzeń w obrębie odpływu cieczy wyróżniana jest:

• Jaskra pierwotna otwartego kąta przesączania – występuje najczęściej (85-90% wszystkich przypadków), dotyczy obu oczu. Za uszkodzenie nerwu wzrokowego odpowiada wiele czynników, takich jak predyspozycje genetyczne, starszy wiek, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe, cienka rogówka, wady wzroku (krótkowzroczność). Ten rodzaj jaskry częściej dotyczy rasy czarnej. 
• Jaskra normalnego ciśnienia (JNC) – w tym przypadku powodem uszkodzeń jest niedostateczna ilość krwi dopływającej do nerwu wzrokowego. Choroba częściej rozwija się u płci żeńskiej w wieku powyżej 50 lat. Zwykle jaskra JNC dotyczy obu oczu, ale może też rozwijać się asymetrycznie.  
• Wtórna jaskra z otwartym kątem – charakteryzuje się znacznym wzrostem ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Spowodowane jest ono złogami barwnika w okolicy siatkówki lub zaburzeniem struktury białkowej. 
• Jaskra zamykająca się kąta (JZK) – dotyczy ok. 10-15 przypadków, głównie kobiet. W tym przypadku stopień zamknięta kąta rozwija się stopniowo, prowadząc niekiedy do jego całkowitego zamknięcia. 
• Jaskra wrodzona – jest bardzo rzadko spotykana. Przypuszcza się związek z genami, jednak etiologia nie jest dobrze poznana. Ten typ jaskry rozwija się u niemowląt i małych dzieci. 

Jaskra pierwotna, chociaż występuje najczęściej, ma najłagodniejszy przebieg. Z kolei wtórne rodzaje jaskry zwykle cechują się intensywnymi wahaniami ciśnienia i ostrym przebiegiem.

Bezpośrednia przyczyna jaskry – uszkodzenie nerwu wzrokowego

W przypadku jaskry dochodzi do postępującego niszczenia nerwu wzrokowego, co powoduje narastające na przestrzeni kilkunastu lat ubytki w polu widzenia. Niestety komórki nerwu wzrokowego nie mają zdolności do regeneracji. Za uszkodzenia takie w największym stopniu odpowiada wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Obecnie wiadomo jednak, że zaburzenia mogą występować przy prawidłowym ciśnieniu, dlatego przyczyn upatruje się również w niedostatecznym przepływie krwi przez naczynia, co upośledza odżywianie i dotlenianie nerwu. 

Za zmiany ciśnienia oraz inne nieprawidłowości w obrębie nerwu wzrokowego mogą natomiast odpowiadać rozmaite zaburzenia i choroby, określane jako czynniki ryzyka – wymieniamy je w dalszej części.

Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na jaskrę – kto jest najbardziej narażony? 

Jaskra jest chorobą dziedziczną. Występuje 4 razy częściej u rodzeństwa i 2 razy częściej u potomstwa osób chorych, w porównaniu z populacją zdrową. Bardziej narażone na zachorowanie są osoby z nadciśnieniem tętniczym lub ze zbyt niskim ciśnieniem krwi, cukrzycą, skłonnościami do marznięcia rąk i stóp, migrenami oraz przewlekle leczone sterydami.

Najczęściej na tę chorobę zapadają osoby z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym (IOP) oraz cierpiące na krótkowzroczność. Choć jaskra może rozwinąć się przy każdym, nawet niskim, poziomie ciśnienia wewnątrzgałkowego to jego poziom oraz dobowe wahania pozostają podstawowymi czynnikami, które sprzyjają rozwojowi tej choroby. 

Czy choroby można uniknąć? Profilaktyka jaskry

Schorzenia narządu wzroku stały się już chorobą cywilizacyjną. Praca przy komputerze, częste korzystanie z tabletów, smartfonów, zbyt długie przebywanie w sztucznym oświetleniu powodują, że nasz wzrok szybko się pogarsza. Często nie zdajemy sobie nawet z tego sprawy. Problem chorób oczu, który wcześniej dotyczył głównie osób starszych, coraz częściej dotyka młodszych Pacjentów. Dlatego tak ważna jest profilaktyka. Osoby młodsze powinny zgłaszać się do okulisty raz na dwa lata, natomiast starsze – raz w roku. Wiele poważnych chorób przebiega w początkowej fazie bezobjawowo i tylko specjalistyczne badanie u okulisty pozwala na ich wczesne wykrycie. Wdrożenie właściwego leczenia pozwala uniknąć pogorszenia widzenia, a nawet utraty wzroku.

Jaskra jest podstępną i niestety nieuleczalną chorobą. Nie można jej uniknąć, ale dzięki systematycznej kontroli można ją w porę rozpoznać i powstrzymać jej postęp, zachowując zdolność widzenia. Trzeba jednak pamiętać, że istnieje wiele chorób ogólnoustrojowych prowadzących do uszkodzenia nerwu wzrokowego szczególnie, jeśli nie jest prowadzone leczenie. Ważne jest więc, aby wszelkie schorzenia przewlekłe były kontrolowane – należy przyjmować zalecane przez lekarza leki, a także systematycznie zgłaszać się na badania kontrolne. 

Istotny wpływ na kondycję narządu wzroku ma również dieta. Warto więc w ramach profilaktyki zwiększyć ilość produktów zawierających składniki, takie jak np.:

• witaminy C, A i E;
• cynk;
• luteina;
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe. 

Czynnikiem negatywnie wpływającym na jakość wzroku jest również stres – jego unikanie i umiejętność radzenia sobie w niekorzystnych sytuacjach jest więc ważnym elementem profilaktycznym.

Jakie badania się wykonuje w celu rozpoznania jaskry? Diagnostyka jaskry 

Lekarz może rozpoznać jaskrę podczas badania okulistycznego. W przypadku podejrzenia o jaskrę najczęściej przeprowadza się badania, takie jak:

• ocena przedniego i tylnego odcinka oka w biomikroskopie;
• tonometria – pomiar ciśnienia oka;
• pachymetria – pomiar grubości rogówki;
• gonioskopia pośrednia – badanie kąta przesączania;
• perymetria komputerowa – ocena pola widzenia;
• badanie tarczy n. II;
• optyczna koherentna tomografia przedniego odcinka oka;
• ocena przedniego odcinka gałki ocznej w obrazie trójwymiarowym. 

Wszystkie badania pozwalające zdiagnozować jaskrę są metodami bezbolesnymi.

Jakie są sposoby leczenia jaskry – czy można odzyskać wyraźne pole widzenia? 

Głównym celem leczenia jaskry jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Docelowa wartość ciśnienia – indywidualna dla każdego Pacjenta – to taka, której nie towarzyszy postęp choroby. Cel taki można osiągnąć stosując leki w postaci kropli do oczu, które ułatwiające odpływ cieczy z gałki ocznej lub ograniczające jej wydzielanie. Jeśli stosowanie kropli do oczu nie przynosi pożądanych efektów, przeprowadza się zabieg laserowy lub leczenie operacyjne. Niekiedy leczeniem pierwszego wyboru jest zabieg laserowy, a nie krople na jaskrę lub oba te sposoby jednocześnie.  

W zależności od rodzaju i stadium choroby przeprowadza się zabiegi takie jak np.:

• Selektywna trabekuloplastyka (SLT) – to metoda małoinwazyjna, która polega na umożliwieniu odpływu cieczy wodnistej. Zabieg taki nie pozostawia śladów. Może też być wielokrotnie powtarzany. 
• Irydotomia laserem – polega na laserowym przecięciu tęczówki. Technika ta znajduje zastosowanie przy jaskrze o zamkniętym kącie przesączania.   

Niestety jaskra jest chorobą nieuleczalną. Powstałych uszkodzeń nie można zrekonstruować. Leczenie jaskry polega na zahamowaniu jej postępu, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i szybkie wprowadzenie odpowiedniego postępowania.

Jaskra – najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi