Niedowidzenie (amblyopia) – wszystko, co musisz wiedzieć!

W normalnych warunkach, gdy człowiek patrzy na dany obiekt, mózg otrzymuje podobne obrazy pochodzące z obydwu oczu. Jeśli jedno oko widzi lepiej, a drugie znacznie słabiej, wówczas „ignoruje” on sygnały ze słabszego oka – proces ten nazywa się tłumieniem bodźców wzrokowych. Dowiedz się, u kogo najczęściej występuje oraz jakie są metody leczenia „leniwego oka”.

Niedowidzenie oka – co to jest?

Niedowidzenie (amblyopia), nazywane również „leniwym okiem”, to obniżenie ostrości wzroku pomimo zastosowania najlepszej możliwej korekcji. Jeśli jedno z oczu ma dużo lepszą ostrość wzroku, może dojść do utraty widzenia obuocznego – mózg czerpie wówczas informacje wzrokowe tylko z jednego oka (lepiej widzącego), a tłumi oko słabiej widzące. Czasami zdarza się, że niedowidzenie jest obuoczne – obniżona wartość wzroku występuje w każdym z oczu pomimo zastosowania korekcji.

Jeżeli zaburzenie jest nieleczone we wczesnym dzieciństwie, utrzymuje się również w życiu dorosłym. Szacuje się, że z niedowidzeniem zmaga się około 1–5% populacji ogólnej. Wczesne rozpoznanie jest kluczowe, ponieważ umożliwia rozpoczęcie leczenia na etapie, na którym możliwa jest stymulacja tworzenia połączeń neuronalnych w zakresie drogi wzrokowej, a tym samym poprawa ostrości widzenia u dziecka.

Przyczyny niedowidzenia

Niedowidzenie jest spowodowane brakiem bodźców niezbędnych do rozwoju sprawności widzenia i środkowej fiksacji siatkówkowej (ustalania obrazu danego przedmiotu przez oko). Wyróżnia się kilka typów amblyopii, w zależności od czynnika, który ją wywołuje. Są̨ to: niedowidzenie zezowe, z różnowzroczności, deprywacyjne (z nieużywania), ametropijne.

Bezpośrednimi przyczynami leniwego oka mogą być:

• Zez jednostronny – niedowidzenie oka może być następstwem nieleczonego zeza. Warto jednak wiedzieć, że może również występować sytuacja odwrotna – oko może ustawiać się w zezie w wyniku niedowidzenia.
• Różnowzroczność (anizometropia) – jest to znaczna nierówność wady refrakcji. Przyczyny takiego stanu mogą być różne, m.in.: krótkowzroczność z różną mocą na obu oczach, dalekowzroczność z różną mocą na obu oczach, różnowzroczność astygmatyczna.
• Deprywacja sensoryczna – ma miejsce wtedy, gdy choroby oczu uniemożliwiają dotarcie bodźca świetlnego do siatkówki, a tym samym zaburzają normalny proces widzenia, taka sytuacja ma miejsce np. gdy dziecko rodzi się z zaćmą. Może ona również wystąpić w wyniku deficytów anatomicznych siatkówki lub nerwu wzrokowego, albo oczopląsu. Gdy pojawia się w krytycznym okresie rozwoju wzroku, może być przyczyną amblyopii. Najczęstsze choroby, które ją wywołują to wspomniana wyżej zaćma wrodzona, opadająca powieka, hipoplazja nerwu wzrokowego.

Niedowidzenie – rozpoznanie

Zdarza się, że opiekunowie mają duży problem z rozpoznaniem niedowidzenia u dziecka. Jeżeli u malucha występują widoczne zaburzenia, takie jak nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych czy opadająca powieka, konsultacja okulistyczna zazwyczaj odbywa się bardzo szybko. Jeśli natomiast przyczyną amblyopii są wady wzroku (zwłaszcza wady wzroku tylko w jednym oku), rodzice mogą przez długi czas nie zauważać kłopotów ze wzrokiem u swojej pociechy – prawidłowe widzenie w jednym oku sprawia, że nie występują nieprawidłowy rozwój czy zaburzone funkcjonowanie.

Postawienie diagnozy przez lekarza wymaga przeprowadzenia pełnego badania okulistycznego. Konieczne jest porażenie akomodacji, czyli zastosowanie specjalnych kropli rozszerzających źrenice, aplikowanych do worka spojówkowego. Badanie pozwala na określenie stopnia niedowidzenia i jego przyczyny.

Amblyopia – leczenie

Podstawą leczenia amblyopii jest wyeliminowanie choroby lub przyczyny, która powoduje przeszkodę w widzeniu, o ile taka występuje, są to np. operacja zeza, operacja korygująca opadanie powieki czy zabieg usunięcia zaćmy. Uważa się, że wyleczenie jest możliwe tylko u dzieci do około 7.–10. roku życia, a proces poprawy widzenia przebiega tym szybciej, im młodsze jest dziecko.

Kolejne kroki w terapii niedowidzenia to zastosowanie m.in.:

• Terapii refrakcyjnej – optymalna korekcja optyczna wady wzroku (np. przy pomocy okularów) jest pierwszym etapem w leczeniu amblyopii niezależnie od tego, czy przyczyną jest zez, czy też różnowzroczność.
• Terapii okluzyjnej – polega ona na zakrywaniu zdrowego oka i stymulowaniu w ten sposób mózgu, który dzięki takiemu działaniu ma włączyć niedowidzące oko w proces widzenia. Innymi słowy, zaklejanie prawidłowo widzącego oka ma zmusić „leniwe oko” do pracy.
• Penalizacji atropiną – to alternatywa dla terapii okluzyjnej, zwłaszcza wtedy, gdy mały pacjent nie współpracuje lub zasłanianie oka nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Polega na podawaniu do oka zdrowego roztworu 1% atropiny, co powoduje nieostre widzenie i ma zmusić oko chore do pracy.
• Ćwiczenia pleoptyczne – polegają na zasłonięciu zdrowego oka i stymulowaniu widzenia w oku niedowidzącym podczas wykonywania prostych zadań z wykorzystaniem specjalnych przyrządów, takich jak eutyskop czy pleoptofor. Ich zadaniem jest pobudzenie plamki żółtej do właściwego widzenia